বিশ্ব ক্ৰিকেটৰ বিস্মৃত শক্তিৰ পুনৰুজ্জীৱন?

 

দক্ষিণ গোলাৰ্ধৰ ক্ৰিকেটৰ ভৰকেন্দ্ৰত দেশে যেতিয়া অন্তিমবাৰ জয়লাভ কৰিছিল, তেতিয়া এই ক্ৰিকেটাৰৰ জন্মই হোৱা নাছিল৷ দেওবাৰে—২৮ জানুৱাৰীত এই তৰুণ ক্ৰিকেটাৰৰ বলৰ ঘূৰ্ণীয়েই অষ্ট্ৰেলিয়াৰ বিৰুদ্ধে দীৰ্ঘ ২৭ বছৰৰ পাছত সম্ভৱ কৰিলে ৱেষ্ট ইণ্ডিজৰ জয়৷

শ্বামাৰ জোছেফ নামটো মনত ৰাখি থওক৷ জীৱনৰ প্ৰথম বলত উইকেট, অভিষেক টেষ্ট ইনিংছত পাঁচ উইকেট,  অভিষেক টেষ্টত পাঁচ উইকেট আৰু এঘাৰ নং স্থানত বেট ধৰি পঞ্চাশ ৰান কৰা প্ৰথমগৰাকী খেলুৱৈ, জীৱনৰ প্ৰথম ছিৰিজতে প্লেয়াৰ অব দ্য ছিৰিজ—শ্বামাৰ জোছেফৰ নামৰ বিপৰীতে অনেক অভিলেখ-উপমা-বিশেষণ সমাগত সময়ত যে লিখা আছে, বাঘা বাঘা ক্ৰিকেট বিশেষজ্ঞই সেইকথা স্বীকাৰ কৰিছে ইতিমধ্যে৷ ২৪ বছৰীয়া গায়েনা পেচাৰৰ স্বপ্নযাত্ৰাই দেওবাৰে অষ্ট্ৰেলিয়াৰ মাটিত ২৭ বছৰৰ পাছত সম্ভৱ কৰি তুলিলে কেৰিবিয়ান দলৰ জয়৷ অথচ শনিবাৰে ব্ৰিছবেনৰ ক্ৰিজৰ পৰা যেতিয়া ওলাই গৈছিল সতীৰ্থৰ কান্ধত ভৰ কৰি, কোনে আশা কৰিছিল শ্বামাৰ জোছেফ নামৰ এই তৰুণে বল হাতত লৈ নামিব পাৰিব স্মিথ-খাৱাজা-লাবুছেন-হেডৰ বিৰুদ্ধে?

বিশ্বক সন্মোহিত কৰা জোছেফৰ বলিঙতকৈও সন্মোহনী শক্তি তেওঁৰ জীৱনৰ৷ তেওঁৰ উত্থানৰ৷ গায়েনাৰ যিখন গাঁৱত জোছেফৰ জন্ম, সেই বাৰকাৰাৰ পৰা সমীপৱৰ্তী চহৰলৈ নাৱত যাবলৈকে সময় লাগে ছঘণ্টাৰো অধিক৷ ২০১৮ৰ অক্টোবৰৰ আগলৈকে ইণ্টাৰনেটে ঢুকি নোপোৱা অঞ্চল এই বাৰকাৰা৷ যিকোনো কেৰিবিয়ান শিশুৰ দৰেই শৈশৱতে প্ৰেম ক্ৰিকেটৰে৷ হাতত বেট, নহ’লেও লাঠি এডালৰেই বল খেলি গৈছিল অবিৰাম৷ দাৰিদ্ৰতা আছিল পৰিয়ালৰ স্বাভাৱিক নিয়তি৷ তেনেদৰেই বিবাহ—পৰিয়ালক ভৰণ-পোষণৰ বাবে বাধ্য হৈ আৰম্ভ কৰিছিল শ্ৰমিকৰ জীৱন৷ পৰৱৰ্তীকালত সামান্য প্ৰমোচন ঘটিছিল নিৰাপত্তাৰক্ষীৰ চাকৰিলৈ৷ ১২ ঘণ্টা ধৰি নিৰাপত্তাৰক্ষীৰ পোচাকত ডিউটী দিয়াৰ বাধ্যবাধকতাত ক্লান্ত হৈছিল জোছেফ৷ ক্ৰিকেটৰ প্ৰতি অন্তহীন ভালপোৱাৰ ভৱিষ্যত দেখোন তেনেই আন্ধাৰ!

জোছেফক বুজি পাইছিল পত্নীয়ে৷ অভয় দিছিল—সংগ্ৰামখন মই চলাই যাম৷ তুমি ক্ৰিকেট খেলা৷ সেইমতেই এদিন আচম্বিতে চাকৰি এৰি দিছিল শ্বামাৰে৷ ক্ৰিকেটত মনোনিৱেশ কৰি গায়েনা হাৰ্পি ঈগলছত স্থান পাইছিল৷ তাতেই কিম্বদন্তী কাৰ্টলী এমব্ৰোচে দেখা পাইছিল এই তৰুণৰ বলিং৷ সেই পথেৰেই ২০২৩ত জাতীয় দলত স্থান৷ অষ্ট্ৰেলিয়াৰ বিৰুদ্ধে যোৱা ১৭ জানুৱাৰীত প্ৰথম টেষ্ট অভিষেক৷

 প্ৰথম ইনিংছৰ অন্তিমজন বেটছমেন হিচাপে ৩৬ ৰান কৰি বিদায় লৈ ঘৰুৱা দলটোৰ বিৰুদ্ধে বল দিবলৈ নামিছিল সেই প্ৰথম দিনাই৷ ১৭ জানুৱাৰীত এডিলেইডত বল হাতত লৈ—ৰাণ আপ লৈও প্ৰথম বলটো দিবই পৰা নাছিল জোছেফে : সন্মুখত যে নিজৰেই প্ৰিয় খেলুৱৈ ষ্টিভেন স্মিথ! স্নায়ুচাপৰ মাজতো প্ৰিয় খেলুৱৈৰ অফ ষ্টাম্পৰ বাহিৰৰ বলৰ দূৰ্বলতা ঠিকেই নীৰিক্ষণ কৰিছিল শ্বামাৰে৷ পৰিণতিত প্ৰথম বলতেই স্মিথক বিদায়৷ ১৮ জানুৱাৰীলৈ পাঁচটা অষ্ট্ৰেলীয় উইকেটৰ গৰাকী হৈছিল প্ৰথম ইনিংছতে৷ দ্বিতীয় ইনিংছত অষ্ট্ৰেলিয়াৰ বিজয়লক্ষ্য ইমানেই সামান্য আছিল যে তাত উইকেট লোৱা-নোলোৱা প্ৰায় নিৰৰ্থক আছিল৷ কিন্তু ২৬ ৰানৰ লক্ষ্যত খাৱাজাক এক দূৰন্ত বাউঞ্চাৰেৰে ৰিটায়াৰ্ড হার্ট কৰাই এই নৱাগত বলাৰে স্মৰণ কৰাইছিল প্ৰায় বিস্মৃত হ’ব ধৰা কেৰিবিয়ান পেচ শক্তি৷

ব্ৰিচবেনৰ দ্বিতীয় টেষ্টত ৱেষ্ট ইণ্ডিজৰ ঐতিহাসিক বিজয়ৰ নায়ক অৱশ্যেই শ্বামাৰ৷ ২৭ জানুৱাৰীত বেটিং কৰি থকাৰ পৰত মিচেল ষ্টার্কৰ বলে ভৰিৰ আঙুলিত কৰা প্ৰচণ্ড আঘাতৰ বাবে ক্ৰিজ এৰিবলৈ বাধ্য হোৱা এই তৰুণ খেলপথাৰত পুনৰ নমাৰ সম্ভাৱনাই আছিল শূণ্য৷ তেওঁৰ ভৰিৰ আঙুলিৰ ফ্ৰেকচাৰ হোৱা বুলিয়েই  পোনতে ধাৰণা কৰা হৈছিল৷ কিন্তু হাজাৰ দূৰ্যোগৰ মাজেৰে বাৰকাৰাৰ পৰা যিজন তৰুণ উঠি আহিছে, দিনমজুৰি কৰাৰ পৰা নিৰাপত্তাৰক্ষী হৈ যিজন ক্ৰিকেটীয় মহাশক্তিধৰ ৰাষ্ট্ৰ পাইছেহি, তেওঁক এই আঘাতেও বাধা দি ৰাখিব নোৱাৰিলে৷ তেন্তে গ্ৰীণ-হেড-কেৰী-ষ্টার্ক-কামিঞ্চহঁতৰ বাধা টিকে কিদৰে?

শনিবাৰে অষ্ট্ৰেলিয়াই যিদৰে আৰম্ভ কৰিছিল বিজয় আছিল অৱধাৰিত৷ দেওবাৰ কিন্তু বিশ্ব ক্ৰিকেটত ক্ৰিকেটীয় অনিশ্চয়তা আকৌ এবাৰ প্ৰতিপন্ন কৰাৰ দিন৷ ১৯০ ৰানত পিছ পৰি থকাৰ পাছত হাইদৰাবাত ভাৰতৰ বিৰুদ্ধে ইংলেণ্ডে বিজয় অৰ্জন কৰাৰ দিনাই ব্ৰিছবেনত ইতিহাস ৰচিলে কেৰিবিয়ান শক্তিয়ে৷ সঠিক ৰূপত ক’বলৈ হ’লে গায়েনাৰ এজন যুৱ ক্ৰিকেটাৰে৷ ভৰিৰ তীব্ৰ যন্ত্ৰণাৰ মাজতো সাতোটাকৈ উইকেট লৈ দলৰ বিজয়ত জোছেফ শ্বামাৰে ল’লে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা৷

শ্বামাৰ এতিয়া কেৱল গায়েনা বা ৱেষ্ট ইণ্ডিজৰ স্বপ্নৰ কোঁৱৰ নহয়, তেওঁ হৈ উঠিছে বিশ্ব ক্ৰিকেটৰ বিস্মৃত হ’ব ধৰা এক শক্তিৰ পুনৰুজ্জীৱনৰ সম্ভাৱনা৷

অসমীয়া সাহিত্যত ১৩ জানুৱাৰী

অসম সাহিত্য সভাৰ ১৯২৫ চনত নগাঁৱত অনুষ্ঠিত বুৰঞ্জী শাখাৰ সভাপতিত্ব কৰা হিতেশ্বৰ বৰবৰুৱাৰ আনুষ্ঠানিক শিক্ষা বুলিবলৈ প্ৰৱেশিকা পৰীক্ষাতো উত্তীৰ্ণ হোৱা নাছিল৷ দশম শ্ৰেণীলৈকে পঢ়ি ঘৰুৱা অসুবিধাৰ বাবে চাহ বাগিছাৰ চাকৰি কৰিবলৈ বাধ্য হোৱা বৰবৰুৱা কিন্তু আছিল প্ৰচুৰ অধ্যাৱসায়ী৷ তেখেতে কবিতা লিখিছিল— ‘জোনাকী’ আৰু ‘বিজুলী’ৰ পাতত আৰম্ভ কৰা কাব্যচৰ্চাৰ পৰিণতিত প্ৰকাশিত ‘ঢোপকলি’ (১৯০২) নামৰ কবিতাৰ সংকলনটি বৰবৰুৱাৰ কাব্যচৰ্চাৰ অনুপম দৃষ্টান্ত৷ সমান্তৰালভাৱে তেখেত আছিল ইতিহাসৰ অন্বেষক৷ সেইকথাই বৰবৰুৱাক জনপ্ৰবাদৰ প্ৰতিও আগ্ৰহী কৰিছিল৷ ১৯১২ চনত প্ৰকাশিত বৰবৰুৱাৰ ‘কমতাপুৰ ধ্বংস আৰু ‘বিৰহিনী বিলাপ কাব্য’ আছিল কাব্য আৰু প্ৰবাদৰ অপূৰ্ব অন্বয়—

"সৰলতা ভৰা মুখ আজিও শোভিছে,—

কালৰ চক্ৰতো একো হোৱা নাই লয়।

ছোৱালী কালৰ ৰঙ্গ এতিয়াও আছ,—

ফুল চিঙ্গি, মালা গাঁথি পিন্ধালে গছক

ঠালে মূৰে, গোট গাই ধাৰ ধাৰ কৰি,—

অপূৰ্ব সাজেৰে গছ ৰমক-জমক।

সজালে-পৰালে গছ,—বহিল তলতে

সথীয়ে সইতে দুয়ো হৰিষ মনত,—

উলিয়ালে "দৰা-কন্যা” (ওমোলা পুতলি!)"

অসমীয়া ছনেট-পুথিৰ প্ৰথম ৰচয়িতাৰূপে খ্যাতি থকা বৰবৰুৱাৰ এইসম্পৰ্কীয় সংকলনটিৰ নাম হৈছে ‘মালচ’ (প্ৰকাশ ঃ ১৯১৮ চন)৷ ‘মালচ’ৰ পাতনিত তেখেতে লিখিছিল—

"ইটালী দেশৰ অমৰ কবি ফ্ৰান্সিস্কো পেতবাৰ্কাই প্ৰথমতে এই চতুৰ্দ্দশপদী কবিতাৰ সৃষ্টি কৰে৷ তাৰ পাছত ইউৰূপৰ প্ৰায় সকলো ভাষাতেই ইয়াৰ প্ৰচলন হয়৷ ইংৰাজীতে এই ধৰনৰ কবিতাক “চনেট্‌” (Sonnet) বোলে৷ বঙ্গদেশৰ সৰ্ব্বপ্ৰধান কবি, কবিকুলমণি, মহাত্মা ৺মাইকেল মধুসুদন দত্তই প্ৰথমতে বঙ্গলা ভাষাত চতুৰ্দ্দশপদী কবিতা লিখি, বাট দেখুৱায়৷

বৰ্তমান সময়ৰ অনেক অসমীয়া লেখাৰুৱেও চতুৰ্দ্দশপদী কবিতা লিখিবলৈ হাত দিছে৷ সেই সকলকে দেখি, আমিও সেই অমৰ কবি সকলৰ পদাঙ্ক অনুসৰন কৰি, এই চতুৰ্দ্দশপদী কবিতা কেইটি ৰচনা কৰি, পাঠক সকলৰ ওছৰত ডাঙ্গি ধৰিলো৷ আমাৰ চেষ্টা কিমানদূৰ ফলবতী হৈছে, সেইটো সহৃদয় পাঠক সকলে বিচাৰ কৰিব৷ [ ৮ ]এই পুথিৰ কিছুমান কবিতা "বাঁহী", "ঊষা" আৰু “আলোচনী"ত প্ৰকাশ হৈছিল; আৰু কিছু মান ইং ১৯০২ সনত “ঢোপাকলি” নামে পুথিৰ আকাৰে ছাপা হৈছিল৷ বাকি খিনি, আগৈয়ে ছাপা হোৱা নাই।"

এইবোৰৰ উপৰি বৰুৱাৰ অধিক পৰিচিতি ‘আহোমৰ দিন’ নামেৰে বুৰঞ্জীৰ কিতাপৰ বাবে আৰু মূলাগাভৰুৰ জীৱন আধাৰিত ‘যুদ্ধক্ষেত্ৰত আহোম ৰমণী’ৰ (১৯১৮) বাবে৷ ‘আহোমৰ দিন’ আছিল তেখেতৰ অশেষ পৰিশ্ৰমৰ ফচল৷ ১৯১৮তেই এইখন প্ৰকাশৰ বাবে সাজু হোৱাৰ প্ৰমাণ পোৱা যায় ‘মালচ’ত প্ৰকাশিত এটা বিজ্ঞাপনৰ জৰিয়তে৷ ষষ্ঠ পৃষ্ঠাত প্ৰকাশিত বিজ্ঞাপনটোত কোৱা হৈছিল—

"আহোমৰ দিন৷

শ্ৰীযুত হিতেশ্বৰ বৰবৰুৱাৰ ঋণ।

প্ৰায় ১৪০০ পিঠিৰ ডাঙৰ কিতাপ লিখোঁতাই

প্ৰকাশ কৰিবলৈ যো-জা কৰিছে৷ সদৌ অসমীয়া

ৰাইজৰ উৎসাহ বাঞ্ছনীয়৷"

পিছে তেতিয়াই প্ৰকাশৰ যো-জা কৰিলেও এই কিতাপ প্ৰকাশ পায় তেখেতৰ মৃত্যুৰ পাছত ১৯৮১ চনত৷

এইগৰাকী ব্যক্তিৰ জন্মৰ সঠিক ইংৰাজী তাৰিখ অনুল্লেখিত৷ ১৮৭৬ চনৰ ২৮ পুহত জন্ম, জীৱন সোঁৱৰণীৰ এই তাৰিখে ১৩ জানুৱাৰীলৈ সূচিত কৰে৷ আনহাতে শোণিত বিজয় দাস, মুনীন বায়ন সম্পাদিত ‘কথা বৰেণ্য’ত বৰবৰুৱাৰ ১৯৩৯ চনৰ জানুৱাৰী মাহত মৃত্যু হোৱা বুলি উল্লেখ থাকিলেও দৰাচলতে সেই বছৰৰ ফেব্ৰুৱাৰীৰ পহিলা সপ্তাহত মৃত্যু হোৱাৰ সম্ভাৱনাহে অধিক৷ এইক্ষেত্ৰত আমাৰ ধাৰণাৰ আধাৰ #হৰেন্দ্ৰনাথ_বৰুৱাৰ ‘অসমীয়া’ কাকতৰ সম্পাদকীয় টোকা৷ তদানীন্তন অসমৰ প্ৰতিগৰাকী বৰেণ্য লোকৰ মৃত্যুৰ লগে লগে সম্পাদকীয় নিবন্ধ লিখা বৰুৱাই সাদিনীয়া অসমীয়াৰ ১১ ফেব্ৰুৱাৰী, ১৯৩৯ সংখ্যাত হিতেশ্বৰ বৰবৰুৱাৰ বিষয়ে সম্পাদকীয় নিবন্ধ লিখিছিল৷ তেখেতে লিখিছিল—

“…বৰবৰুৱা ডাঙৰীয়াৰ কাব্য-প্ৰতিভাৰ পৰিচয় অসমীয়া ৰাইজক নতুনকৈ দিবৰ আৱশ্যকতা নাই৷ অসমৰ পুৰণি বুৰঞ্জী বিষয়তো তেখেতৰ সমকক্ষ জনা লোক অসমত খুব বিৰল৷ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ উচ্চ মহলাত শিক্ষা নোপোৱাকৈও যে প্ৰকৃত মেধাৱী আৰু …(অস্পষ্ট) লোকে বহুত বিশ্ববিদ্যালয়ৰ উপাধিধাৰী পণ্ডিতকো এইবিলাকৰ সাধনাত চেৰ পেলাই যাব পাৰে— স্বৰ্গীয় হিতেশ্বৰ বৰবৰুৱা ডাঙৰীয়াই সেই উদাহৰণ দেখুৱাই থৈ গৈছে৷…”

তেখেতৰ ১৩ জানুৱাৰীৰ ওপজা দিনত এই সশ্ৰদ্ধ স্মৰণ…

 (2)

ভাৰতীয় অভিযান্ত্ৰিক সেৱাৰ সদস্য-পদ লাভ কৰা প্ৰথম অসমীয়া, প্ৰথম অসমীয়া চীফ ইঞ্জিনীয়াৰ আৰু অসমত কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰা প্ৰথম ভাৰতীয় চীফ ইঞ্জিনীয়াৰ— হৰিপ্ৰসাদ বৰুৱাৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰযোজ্য এই প্ৰতিটো বিশেষণৰ বাবে অসম আৰু অসমীয়াই গৌৰৱ কৰিব পাৰে৷ অসম বিজ্ঞান সমিতিৰ একালৰ সভাপতিৰো আসন অলংকৃত কৰা বৰুৱাৰ অভিযন্তা হিচাপে খ্যাতি ৰৈ বৈ যোৱা৷ অৱশ্যে অসমীয়া সাহিত্যত তেখেতৰ আন এটা প্ৰসিদ্ধ পৰিচয় আছে৷ সেয়া হৈছে শিশু-সাহিত্যিক৷ ‘’মনত বহু কষ্ট হোৱাত কষ্ট পাহৰি থাকিবলৈ” বুলি শিশুৰ কাৰণে যোৱা শতিকাৰ প্ৰথম দশকত লিখিবলৈ লোৱা সাধু কেইটামানেই তেওঁক এই পৰিচিতি দান কৰিছিল৷ সেইকেইটা সাধুৰ লগতে আন দুটিমান সাধুৰ সংকলন ‘মইনা’ ১৯৩৬ চনত প্ৰকাশ পোৱাটো আছিল এক উল্লেখনীয় কথা৷ কাৰণ এই সাধুবোৰ মূলতে আছিল বিদেশী কাহিনী, কিন্তু বৰুৱাৰ কলমত অসমীয়া ভাষা আৰু সংস্কৃতিৰ শাহ পিন্ধি মইনা হৈ উঠিছিল অসমীয়া শিশু-সাহিত্যৰ এখনি লেখৰ গ্ৰন্থ৷ পাছতো তেওঁ ‘বিৰচতীয়াৰ দেশ’ আৰু ‘এক পক্ষ’ নামেৰে আন দুখন শিশু উপযোগী কিতাপ প্ৰণয়ন কৰিছিল৷

১৮৮৯ চনত খুমটাইত (গোলাঘাট) জন্মগ্ৰহণ কৰা হৰিপ্ৰসাদ বৰুৱাৰ মৃত্যু হৈছিল ১৯৭৪ চনৰ আজিৰ তাৰিখতে, অৰ্থাৎ ১৩ জানুৱাৰী তাৰিখে৷ এই টোকাৰেই বৰুৱাক কৰিছোঁ সশ্ৰদ্ধ স্মৰণ৷

অসমীয়া সাহিত্যত ১২ জানুৱাৰী

অসমীয়া ভাষা-সাহিত্যৰেই নহয়, অসমীয়া জাতীয় জীৱনৰেই ভোটাতৰা হৈ জিলিকি থকা গুণাভিৰাম বৰুৱা আছিল— ঊনবিংশ শতিকাৰ গৱেষক যোগেন্দ্ৰনাৰায়ণ ভূঞাৰ ভাষাত— ‘‘আনন্দৰাম ঢেকিয়াল ফুকনৰ আধ্যাত্মিক উত্তৰাধিকাৰী”৷ সূৰ্যকুমাৰ ভূঞাৰ ভাষাত ‘’অসমীয়া সাহিত্য চৰ্চাত তেওঁৰ যি প্ৰভাৱ আছিল, সেই প্ৰভাৱৰ অধিকাৰী আজিকালি কোনো হ’ব পৰা নাই৷” ১২ জানুৱাৰী হৈছে সেইগৰাকী প্ৰভাৱশালী ব্যক্তিৰ ওপজা দিন৷ চনটো ১৮৩৪৷

এইখিনিতে উল্লেখ কৰিব পাৰি যে বিভিন্ন সূত্ৰই গুণাভিৰামৰ জন্ম চন ১৮৩৭ বুলি উল্লেখ কৰিছে৷ কিন্তু তেখেতৰ সুযোগ্য পুত্ৰ জ্ঞানদাভিৰামৰ তথ্যৰ লগতে এই সম্পৰ্কীয় বহু নথি পৰীক্ষা কৰি যোগেন্দ্ৰনাৰায়ণ ভূঞাই ১৮৩৪ চনৰ ১২ জানুৱাৰী তাৰিখেই গুণাভিৰমাৰ জন্ম হোৱা বুলি নিশ্চিত কৰিছে৷ ‘আসাম-বন্ধু’ৰ প্ৰকাশক তথা সম্পাদক গুণাভিৰামে অৰুণোদই কাকতৰ পাততেই লিখিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল৷ ১৮৫৭ চনত তেওঁ লিখা ‘ৰাম-নৱমী’ নাটকৰ কথা প্ৰতিগৰাকী অসমীয়াৰে অৱগত৷ অসমৰ প্ৰথম ৰেজিষ্ট্ৰী বিবাহ আৰু বৰ্ণ হিন্দু পৰিয়ালৰ (যাদুৰাম ডেকা বৰুৱাৰ পাছত দ্বিতীয়) বিধৱা বিবাহ কৰাৰ জৰিয়তে তেখেতে একপ্ৰকাৰ সামাজিক বিপ্লৱৰে সূচনা কৰিছিল৷ ব্ৰিটিছ প্ৰশাসনে ৰায়বাহাদুৰ খিতাপ দিয়া গুণাভিৰামে মহকুমাধিপতি পদতো কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰিছিল৷ অনেক পাঠ্যপুথিৰ লগতে কবিতা, গদ্য, বুৰঞ্জী আদি লিখাত জড়িত গুণাভিৰাম আধুনিক অসমীয়া সাহিত্যৰ সূচনা পৰ্বৰ সম্ভৱতঃ প্ৰথমগৰাকী গ্ৰন্থ-সম্পাদকো আছিল৷ ১৮৫৩ত তেখেতৰ সম্পাদনাতে প্ৰকাশ পাইছিল আনন্দৰাম ঢেকিয়াল ফুকনৰ ‘অসমীয়া ল’ৰাৰ মিত্ৰ’ৰ সংশোধিত সংস্কৰণ৷

এই টোকাটোৰেই এইগৰাকী দিকদৰ্শী সাহিত্যিকক স্মৰণ কৰিছোঁ৷

(২)

সাহিত্যৰ বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰকাশকসকলৰ ভূমিকা প্ৰায়েই উপেক্ষিত হৈ ৰয়৷ অসমীয়া সাহিত্যৰ ধাৰা প্ৰৱাহিত কৰি ৰখাৰ ক্ষেত্ৰত যিসকল প্ৰকাশকৰ নাম ল’বই লাগিব, তেওঁলোকৰ ভিতৰত বিচিত্ৰনাৰায়ণ দত্ত বৰুৱা অন্যতম৷ ওপজা ঠাই নলবাৰীত ‘দত্ত বৰুৱা ব্ৰাদাৰ্ছ’ নামৰ কিতাপৰ দোকানৰে বিচিত্ৰনাৰায়ণ দত্ত বৰুৱাই আৰম্ভ কৰিছিল কিতাপৰ ব্যৱসায়৷ ‘ব্ৰাদাৰ্ছ’ৰ আনগৰাকী আছিল হৰিনাৰায়ণ দত্ত বৰুৱা৷ এই দত্ত বৰুৱা ব্ৰাদাৰ্ছ পাছলৈ দত্ত বৰুৱা এণ্ড কোম্পানী হয়৷ বিচিত্ৰনাৰায়ণ দত্ত বৰুৱাই গুৱাহাটীত আইনৰ ব্যৱসায় কৰাৰ সময়তে স্থাপন কৰে লয়াৰ্ছ বুক ষ্টল৷ কিন্তু ওকালতিতকৈ কিতাপৰ মাজতে অধিক কটাই ভাল পোৱা ব্যক্তিগৰাকীয়ে পাছলৈ কায়মনোবাক্যে কিতাপৰ প্ৰকাশনতে মনোনিৱেশ কৰে৷ সেইসময়তে লয়াৰ্ছ বুক ষ্টল হৈ উঠে অসমৰ এক সম্ভ্ৰান্ত প্ৰতিষ্ঠান—গুৱাহাটীৰ লেখককূলৰ আড্ডাৰ স্থান৷

১৯৭৩ চনৰ আজিৰ তাৰিখটোতেই বিচিত্ৰনাৰায়ণ দত্ত বৰুৱাৰ প্ৰয়াণ ঘটিছিল৷ এয়া তেখেতক সামান্য স্মৰণ৷

(৩)

অসম আন্দোলনৰ ভৰপকত সাম্যবাদী আদৰ্শত বিশ্বাসী এগৰাকী অত্যন্ত মেধাৱী ডেকা অধ্যাপকৰ আত্মঘাতী মৰণে ৰাজ্যক জোকাৰি গৈছিল৷ বহুতে সন্দেহ কৰিছিল, এয়া কোনো দুষ্কৃতিকাৰীয়ে কৰা কূটাঘাতৰ কৰুণ পৰিণতি৷ কবি আৰু বিজ্ঞান-লেখকগৰাকীৰ নাম আছিল পুণ্ডৰীকাক্ষ ভঁৰালী৷ আজিৰ দিনটোতেই ১৯৪২ চনত তেওঁৰ জন্ম৷

অসমৰ সমাজ জীৱনত ১১ জানুৱাৰী

আধুনিক অসমৰ অৰ্থনৈতিক ভেটি গঢ় লৈছিল চাহ খেতিৰ বাবে এই ভূখণ্ডৰ মাটি উপযোগী বুলি প্ৰমাণিত হোৱাৰ পাছত৷ এই চাহ খেতিৰ পথ ধৰিয়েই ইয়াণ্ডাবু সন্ধিৰ জৰিয়তে ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীয়ে অসম অধিকাৰ কৰি লৈছিল, পাছলৈ অসমত মৰাপাট, কুঁহিয়াৰ আদি খেতিও কৰিবলৈ গৈ শ্ৰমিক শ্ৰেণী এটাৰ আমদানিত জড়িত হৈছিল, যাৰ অৱধাৰিত পৰিণতিত কাললৈ অসমৰ জনবিন্যাসো ভাগি পৰিছিল৷ সেয়া অৱশ্যে অন্য আলোচনাৰ বিষয়৷ অসমত চাহ খেতিৰ গৱেষণা আৰু বিস্তাৰত যি দুগৰাকী ‘ব্ৰুচ’ৰ ভূমিকাই ঘাই, তেওঁলোকৰে আলেকজেণ্ডাৰ ব্ৰুচৰ ১১ জানুৱাৰী ওপজা দিন৷

.

১৭৯৩ চনৰ ১১ জানুৱাৰীত স্কটলেণ্ডত জন্ম গ্ৰহণ কৰা চার্লছ আলেকজেণ্ডাৰ ব্ৰুচে অসমত সুদীৰ্ঘকাল কটাইছিল৷ অসমত চাহৰ উদ্ভাৱনৰ স্বীকৃতি প্ৰায়েই দিয়া হয় তেওঁৰ ভাতৃ ৰবার্ট ব্ৰুচক, কিন্তু অসমত ইংৰাজে চীনা চাহৰ খেতি কৰাত আৰম্ভণিতে মনোযোগ দিয়াৰ সময়ত অসমৰ চাহৰ ভিন্নতা প্ৰতিষ্ঠা কৰাত আলেকজেণ্ডাৰ ব্ৰুচৰ ভূমিকা কম নাছিল৷ তেওঁৰ মন আছিল বজ্ৰকঠিন৷ মান সেনাৰ বিৰুদ্ধে যুদ্ধতো অংশ লোৱা ব্ৰুচে অসমৰ পাহাৰ-সমতলৰ শ শ কিলোমিটাৰ পদব্ৰজেই ঘূৰি ফুৰি এই প্ৰদেশত চাহ খেতিৰ সম্ভাৱনীয়তা পৰীক্ষা কৰিছিল৷ অসমৰ চাহ যে চীনতকৈও উন্নত, সেইকথা তেওঁ খেতিৰ ফচলৰে প্ৰতিপন্ন কৰিবলৈও সক্ষম হৈছিল৷ অসমৰ চাহৰ বিষয়ে তেওঁ কিতাপ-পত্ৰও লিখিছিল৷ এনেবোৰ কাৰণতে চাৰ্লছ আলেকজেণ্ডাৰ ব্ৰুচক ১৮৩৯ চনত অসম টী কোম্পানীৰ অধীক্ষক পদতো অধিস্থিত কৰা হয়৷ অৱসৰৰ পাছতো জীৱনৰ বাকীছোৱা সময় তেওঁ অসমতে (তেজপুৰত) কটাই খ্ৰীষ্টান ধৰ্ম প্ৰচাৰত জড়িত হৈছিল৷ তেওঁৰ মৃত্যু হৈছিল ৭৮ বছৰ বয়সত, ১৮৭১ চনৰ এপ্ৰিলত, তেজপুৰত৷

অসমীয়া সাহিত্যত ৯ জানুৱাৰী

(১)

‘’আমি এই ক্ষুদ্ৰ পুখীখানি ছপাবলৈ আগ বাঢ়িছো হয় কিন্তু ইয়াক পাঠ কৰি পাঠক সকলে যে সন্তোষ পাব ইয়াক আশা কৰা নাই। তত্ৰাচ তিৰুতাই ৰচা বুলি ইয়াৰ দোষ পাঠক সকলে ক্ষমা কৰিব এই সাহতে ইয়াক মুদ্ৰিত কৰা হল। সজ আৰু অসজ মানুহৰ কাৰ্য্যৰ ফল দেখুৱাই এই পূথীৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য৷”

ছটা অধ্যায়ত ৪২ পৃষ্ঠাৰ এখনি পুথি৷ অসমীয়া সাহিত্যৰ ইতিহাসত এই কিতাপখন আছিল যথেষ্ট গুৰুত্বপূৰ্ণ৷ কাৰণ ১৮৮৪ চনত প্ৰকাশ পোৱা এইখনেই অসমীয়া লোকে লিখা প্ৰথমখন উপন্যাসৰূপে স্বীকৃত৷ ‘সুধৰ্মাৰ উপাখ্যান’ নামৰ এই কিতাপখন লিখিছিল বিলাতী শিক্ষা লোৱাৰ বাবে জাত যোৱা বুলি সমাজে গণ্য কৰা আনন্দৰাম ঢেকিয়াল ফুকনৰ কণ্যা পদ্মাৱতী দেৱী ফুকননীয়ে৷ জাত-পাতৰ বিচাৰ ইমানেই প্ৰৱল আছিল যে জাত যোৱা পৰিয়ালৰ দুহিতাক বিয়া কৰোৱাৰ বাবে পদ্মাৱতীৰ স্বামী যোৰহাটৰ নন্দীশ্বৰ বৰুৱা চিৰস্তদাৰক সমাজচ্যুত কৰা হৈছিল আৰু তাৰ প্ৰতিবাদত বৰুৱায়ো নিজৰ উপাধি ত্যাগ কৰি শহুৰেকৰ উপাধি ‘ফুকন’ লিখিবলৈ লৈছিল৷ আজি ন জানুৱাৰী সেই পদ্মাৱতী দেৱী ফুকননীৰ ওপজা দিন৷

১৮৫৩ চনৰ ৯ জানুৱাৰীত বৰপেটাত জন্ম লাভ কৰা পদ্মাৱতীৰ বিয়া হৈছিল তেতিয়াৰ পৰম্পৰা অনুসৰি ৯ বছৰ বয়সতে৷ স্কুলীয়া শিক্ষা নাছিল, পঢ়া-শুনা কৰিছিল ঘৰত থাকিয়েই৷ ৯ বছৰত বিয়া, ৩৩ বছৰীয়া দাম্পত্যৰ অন্তত ৪২ বছৰ বয়সত বৈধব্য৷ ১৮ টা সন্তানৰ জননী (অৱশ্যে তিনিটিহে পাছত জীৱীত আছিল)—স্বামীৰ চাকৰিসূত্ৰে তেজপুৰ, শ্বিলং, নগাঁও, শ্ৰীহট্ট আদিত ঘূৰি ফুৰিবলগীয়া হৈছিল৷ তাৰ মাজতো শৈক্ষিক-সাংস্কৃতিক পৰম্পৰাৰ এই উত্তৰাধিকাৰীয়ে পঢ়া-শুনা কৰি আছিল, লিখা-মেলা কৰিছিল৷ এইক্ষেত্ৰত স্বামীৰো অনুপ্ৰেৰণা অৱশ্যেই আছিল৷ ‘সুধৰ্মাৰ উপাখ্যান’ তেওঁ লিখিছিল স্বামীৰ ঘৰত থাকিয়েই৷ ‘আসাম-বন্ধু’, ‘জোনাকী’ আৰু পাছলৈ ‘বাঁহী’ আদি আলোচনীত কবিতা তথা প্ৰবন্ধ লিখা পদ্মাৱতী আছিল অসমীয়া সাহিত্যত ভৱানীপুৰীয়া আতা গোপালদেৱৰ কণ্যা পদ্মপ্ৰিয়া আইৰ পৰৱর্তী প্ৰথমগৰাকী অসমীয়া সফল লেখিকা৷ স্বামীৰ বিয়োগৰ পাছত নিজৰ পিতৃভিঠাত থাকিবলৈ লোৱা পদ্মাৱতী দেৱী ফুকননীৰ ১৯২৭ চনত গুৱাহাটী-ভৰলুমুখৰ পিতৃৰ ঘৰতে মৃত্যু হয়৷ তেখেতৰ আন এখন প্ৰকাশিত কিতাপ ‘হিতসাধিকা’৷

ওপজা দিনত পদ্মাৱতী দেৱী ফুকননীক এই লিখাৰেই স্মৰণ কৰিছোঁ৷

(২)

‘জোনাকী’, ‘বাঁহী’, ‘উষা’, ‘জয়ন্তী’ আদি আলোচনীত বিভিন্ন প্ৰবন্ধৰে অসমৰ বুৰঞ্জী-পুৰাতত্ত্বৰ অধ্যয়নত বিশেষ অৰিহনা আগবঢ়োৱা সোনাৰাম চৌধুৰী আছিল অসমত উদ্ধাৰ হোৱা কেইবাখনো শিলালিপিৰ পাঠ-উদ্ধাৰ কৰোঁতা৷ কিছুসংখ্যক গীত আৰু নাটৰো ৰচক চৌধুৰীয়ৈ ‘সাহিত্যবোধ’ নামেৰে এখন অসমীয়া ব্যাকৰণো লিখিছিল৷ অসম সাহিত্য সভাৰ ১৯৩১ চনত বহা শিৱসাগৰ অধিৱেশনৰ বুৰঞ্জী শাখাৰ সভাপতি চৌধুৰীৰ জন্ম হৈছিল আজিৰ এই ৯ জানুৱাৰী তাৰিখতে, ১৮৭০ চনত, উত্তৰ গুৱাহাটীৰ ৰংমহলত৷ তেখেতৰ মৃত্যু হৈছিল ১৯৪২ চনৰ ২ ডিচেম্বৰত৷ চৌধুৰীদেৱকো এই টোকাৰেই সুঁৱৰিছোঁ৷ (চৌধুৰী সম্পৰ্কীয় টোকাৰ উৎস ঃ শিৱনাথ বৰ্মনৰ 'অসমীয়া জীৱনী অভিধান'৷)

অসমীয়া সাহিত্যত ৫ জানুৱাৰী

তেখেত ভাষিক-অসমীয়া পৰিয়ালৰ সন্তান নাছিল৷ পিতৃ আছিল নেপালী সম্প্ৰদায়ৰ, মাতৃ আছিল নগা৷ ১৯১৭ চনত কহিমাত জন্ম লাভ কৰা গোবিন্দ চন্দ্ৰ পৈৰা হৈ উঠিছিল অসমীয়া সাহিত্যৰ নিৰলস সাধক৷ শৈশৱৰে পৰাই তেখেত আছিল গভীৰ শিক্ষানুৰাগী৷ কহিমাতেই প্ৰাথমিক শিক্ষা লোৱা পৈৰাই মধ্য ইংৰাজী (এম ই) পৰীক্ষাত অসমৰ ভিতৰতে দশম স্থান লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল৷ পৰৱৰ্তী কালত তেওঁ শিক্ষা ল’বলৈ নাজিৰালৈ আহে যদিও হাইস্কুলীয়া শিক্ষা সমাপ্ত কৰি দুনাই কহিমালৈ গৈ শিক্ষকতা কৰিবলৈ লৈছিল৷ নাগালেণ্ডৰ সামাজিক-সাংস্কৃতিক জীৱনৰ সৈতে ঘনিষ্ঠ হৈ উঠা পৈৰা ৰাজ্যখনৰ বিধান সভাৰো সদস্য হৈছিল৷ কিন্তু ইয়াৰ মাজে মাজে অসমীয়া ভাষাৰ চৰ্চা অব্যাহত ৰাখিছিল, অসম সাহিত্য সভাৰ কহিমা শাখাক গতিশীল কৰিও ৰাখিছিল৷ বহুসংখ্যক গল্প লিখাৰ উপৰি পৈৰাই উপন্যাসো লিখিবলৈ লৈছিল৷ ‘প্ৰেম আৰু পৃথিৱীৰ’ গোবিন্দ চন্দ্ৰ পৈৰাৰ এখন জনপ্ৰিয় উপন্যাস৷ ১৯৯৯ চনৰ ৫ জানুৱাৰীত এইগৰাকী সাহিত্যসাধকৰ মৃত্যু হয়৷

অসমীয়া সাহিত্যত ৪ জানুৱাৰী

তেখেত কেৱল গীতিকাৰ নাছিল; উকীল, নাট্যকাৰ, শিক্ষক, স্বাধীনতা সংগ্ৰামী—অনেক পৰিচয়ৰ গৰাকী আছিল এই ব্যক্তি৷ কিন্তু সকলো পৰিচয় অতিক্ৰমী তেখেত পৰিচিত গীতিকাৰ-সুৰকাৰ আৰু বাউলী কবিৰূপেই৷ বিলত তিৰেবিৰায়..., অ’ নাৱৰীয়া..., কাৰ অধৰৰ হেঙুলেৰে..., কেনে অনুপম শিল্পীৰ তুলি...—অনেক যুগজয়ী গীতেৰে কমলানন্দ ভট্টাচাৰ্যই অসমীয়াক দি গ’ল গীত আৰু কবিতাৰ অনন্য স্বাদ৷ ১৯২৮ চনত, আজিৰ পৰা প্ৰায় ৯৬ বছৰৰ আগতে তেখেতৰ গীতৰ পুথি ‘বাউলী’ৰ প্ৰকাশ আছিল অসমীয়া সাহিত্যৰ এক যুগান্তকাৰী ঘটনা৷ ১৯৩৫ চনত কলিকতাৰ চেনোলা গ্ৰামোফোন কোম্পানীত তেখেতে বাণীবদ্ধ কৰাইছিল বিলত তিৰেবিৰায়..' আৰু 'কাৰ অধৰৰ হেঙুলেৰেকে ধৰি কেইবাটিও গীত ৷

দাৰিদ্ৰ্যপীড়িত পৰিয়ালৰ সন্তান কমলানন্দই অৰ্থনৈতিক তাড়নাত বি এ আধাখনীয়া কৰি কলিকতাৰ পৰা গুচি আহিবলগীয়া হৈছিল ঠিকেই, কিন্তু পিতৃ মহদানন্দ ভট্টাচাৰ্যৰ পৰা পোৱা বাদ্য-সংগীতৰ শিক্ষাক সমল কৰি সংগীত আৰু কবিতাৰ যি নিৰলস চৰ্চা কৰি গ’ল, সেইবোৰেই অসমীয়া গীতিসাহিত্যক অক আসনত বহুৱাবলৈ সক্ষম হৈছিল৷ তেওঁ ‘বাউলী’ লিখিছিল স্নেহৰ ভাতৃৰ বিয়োগত—স্বাধীনতাৰ ৰণত নামি কাৰাবৰণ কৰোঁতেও লিখিছিল ‘বিয়াল্লিছৰ ছহীদ’ আৰু ‘নাৱৰীয়াৰ সুৰ’৷

কি কষ্টৰ জীৱন আছিল ‘বাউলী কবি’ৰ! শিক্ষালাভৰ বাসনাত প্ৰাইভেটকৈ লৈছিল একাধিক ডিগ্ৰী, দেশক স্বাধীন কৰাৰ স্বাৰ্থত নিজে আন্দোলনত জড়িত হোৱাৰ লগতে ভাতৃদ্বয়কো জড়িত কৰাইছিল—অথচ স্বাধীনতা লাভৰ পাছত পোৱা চাকৰি কিছুদিনৰ পাছতে চৰকাৰে বিলোপ সাধন কৰি কবিক ঠেলি দিছিল চৰম যন্ত্ৰণাৰ মাজলৈ— যি যন্ত্ৰণাই চমু কৰিছিল কমলানন্দৰ জীৱন!

১৯৫১ চনৰ এই ৪ জানুৱাৰীতেই মৃত্যু হৈছিল বাউলী কবিৰ…

পুৰণি দিনৰ কথা- প্ৰথম দৰমহা আয়োগৰ প্ৰতিবেদন

দেশে স্বাধীনতা অৰ্জন কৰাৰ পাছত অসমত ১৯৪৭ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ মাহত গঠন হৈছিল প্ৰথম দৰমহা আয়োগ৷ এই আয়োগৰ প্ৰতিবেদন ৰাজ্য চৰকাৰখনে গ্ৰহণ কৰাৰ পাছত ১৯৪৮ চনৰ মে” মাহত প্ৰকাশ কৰিছিল৷ চৰকাৰৰ বোজা অধিক নাবাঢ়িবৰ বাবে শীৰ্ষ বিষয়াৰ ক্ষেত্ৰত ১৫০০ টকাৰ অধিক বেতন যাতে তেনেদৰে নহয়, তাৰ প্ৰতি নজৰ ৰখা হৈছিল৷ শীৰ্ষ পদাধিকাৰীৰ পৰা নিম্ন মজুৰি পোৱাজনলৈ বেতনৰ ক্ষেত্ৰত যাতে সমতুল ৰক্ষা পৰে সেয়াও আছিল আয়োগৰ লক্ষ্য৷ এই প্ৰতিবেদন ১৯৪৮ৰ ২৪ মে’ৰ আছাম ট্ৰিবিউন কাকতত আৰু ২৫ মে’ৰ দৈনিক অসমীয়া কাকতত প্ৰকাশ পাইছিল৷ ট্ৰিবিউনত সেইদিনাই সম্পাদকীয় নিবন্ধৰো বিষয় আছিল দৰমহা আয়োগৰ প্ৰতিবেদন৷ হৰেন্দ্ৰনাথ বৰুৱাই আয়োগৰ প্ৰতিবেদন সন্দৰ্ভত অসমীয়া কাকতত সম্পাদকীয় বিশ্লেষণ কৰিছিল ২৮ মে’ৰ সংখ্যাত৷ বৰুৱাৰ বিশ্লেষণ অৱশ্যে আছিল বিস্তৃত৷ তেওঁ প্ৰতিবেদনৰ কেইবাটিও বিসংগতি নিজৰ সম্পাদকীয় নিবন্ধত তুলি ধৰিছিল৷

যি নহওক, এই প্ৰতিবেদন অনুসৰি তেতিয়াৰ কেইটিমান পদবীৰ দৰমহাৰ নিৰিখ উল্লেখ কৰিব পাৰি৷ জিলা পৰ্যায়ৰ লৱাৰ ডিভিজন (‘আণ্ডাৰ গ্ৰেজুৱেট’) কৰ্মীৰ দৰমহাৰ নিৰিখ আছিল ৫০-১০০ টকা, ছাব ডিভিজনেল হেড ক্লাৰ্কৰ বেতন ১৫০-২০০, মিনিটত কমপক্ষেও ১৫০টা শব্দৰ বেগ থকা ষ্টেন’গ্ৰাফাৰৰ বেতন ১৫০ - ৩৫০ টকা, আই জি পিৰ বেতন ১২০০-১৫০০ টকা, ডি আই জিৰ বেতন ১০০০-১২০০ টকা, শিক্ষা বিভাগৰ সঞ্চালক ঃ ১০০০-১৫০০ টকা, স্বাস্থ্য মহাপৰিদৰ্শক ঃ ১২০০-১৫০০ টকা আদি৷

চাহপানৰ আড্ডাত ‘বাইশ গজৰ যুঁজাৰু’

 লাৱণ্যময়ী ক্ৰীড়াক্ষেত্ৰৰ অধৰৰস পানৰ বাবে মোক প্ৰলুব্ধ কৰা প্ৰধান ব্যক্তিগৰাকী মনোজদা– মনোজ কুমাৰ গোস্বামী৷

১৯৯৭ত আমাৰ অসমৰ প্ৰকাশ আৰম্ভ হোৱাৰ পাছত মনোজদাই মোক এদিন একপ্ৰকাৰ নিৰ্ধাৰণ কৰি দিলে– কাকতৰ প্ৰথম পৃষ্ঠাত খেলৰ বিশ্লেষণমূলক বাতৰি লিখিব লাগিব পূৰ্বজ্যোতি [চুতীয়া], মৃণালদা, (Mrinal Kumar Borah), লুইতৰ (Luit Pathak) লগত মিলি৷

প্ৰথম পৃষ্ঠাত ক্ৰীড়াৰ বিষয়ে লিখাৰ ধাৰা বৰ্তি ৰৈছিল ২০০৬ৰ নৱেম্বৰত মই জনসাধাৰণ কাকত এৰাৰ পৰ্যন্ত৷

ক্ৰীড়া মোৰ চৰ্চাৰ ‘প্ৰধান বিষয়’ কেতিয়াও নাছিল৷ কিন্তু মোৰ জীৱনৰ প্ৰথম আৰু হয়তো অন্তিম ক্ৰীড়া সম্পৰ্কীয় কিতাপ ‘বাইশ গজৰ যুঁজাৰু’ লিখিবলৈ আৰম্ভ কৰাৰ পৰতেই ঠিক কৰিছিলো, কেতিয়াবা যদি সম্পূৰ্ণ হৈ উঠে, মনোজদাৰ হাততেই অৰ্পন কৰিম এই কিতাপ৷ মনোজদাই মোক ক্ৰীড়াৰ বিষয়েই যে লিখিবলৈ বাধ্য কৰাইছিল তেনে নহয়, সাংবাদিক বা সম্পাদক হিচাপে মোৰ সম্ভাৱনাত গুৰুত্ব দিয়া তেখেতেই আছিল প্ৰথম ব্যক্তি৷ তেনে সম্ভাৱনা মুকুলিত হোৱাৰ পৰিৱেশো সংৰচনা কৰা তেখেতেই প্ৰথম৷

…এবাৰেই পতা হৈছিল মোৰ কিতাপৰ উন্মোচনী সভা৷ উৎপল দত্ত দাদাই আঁত ধৰা সেই অনুষ্ঠানত মোৰ অনেক সমস্যাবহুল মুহূৰ্তত কাষত থিয় দিয়া অনুৰাধা বা( Anuradha Sharma Pujaree)ৰ উপস্থিতিত শ্ৰদ্ধেয় গোৱিন্দ প্ৰসাদ শৰ্মা ছাৰে উন্মোচন কৰিছিল ‘প্ৰথম মহাসমৰ’৷ উন্মোচনী সভাৰ পাছত স্বভাৱসিদ্ধ কৌতুকেৰে Utpalদাই কৰা মন্তব্যই মোৰ মনত জোকাৰণি তুলি গৈছিল ঃ উন্মোচক আৰু নিৰ্দিষ্ট বক্তাক যদি আগতীয়াকৈ কিতাপ দিয়াই যায়, সুকীয়া উন্মোচনৰ অৰ্থ কি?

এইকথা মই বিশ্বাস কৰিবলৈ লৈছিলোঁ৷ এজন পঢ়ুৱৈ হিচাপেও মোৰ ধাৰণা, কিতাপ এখনৰ ভিতৰৰ কথাখিনিৰ আচল উন্মোচক পঢ়ুৱৈ আৰু পঢ়ুৱৈ নিৰ্বিশেষে প্ৰতিটো উন্মোচনেই হয় সুকীয়া৷

সেয়েহে ‘বাইশ গজৰ যুঁজাৰু’ৰ উন্মোচনৰ কিবা এটা কৰিবই লাগিব বুলি ৰাজীৱদাই ( Rajib Prakash Baruah) জোৰ দি ধৰাৰ পাছত ভাৱিছিলোঁ, যিসকল সহকৰ্মীৰ ইনপুট কিম্বা ইটো-সিটো সহযোগত এসময়ত আমাৰ অসম তথা জনসাধাৰণৰ প্ৰথম পৃষ্ঠাত লিখিছিলো ক্ৰীড়াৰ প্ৰতিবেদন, পাছৰ কালতো যিসকলে মোৰ কোনো পুৰণি ক্ৰীড়াৰ লেখা সুঁৱৰি মোক কুটুৰি থাকে এই বিষয়ে লিখিবলৈ, তেনে কেইগৰাকীমান প্ৰাক্তন সহকৰ্মীৰ উপস্থিতিত মনোজদাৰ হাতত তুলি দিম এই গ্ৰন্থ৷

প্ৰকাশক অসম পাবলিচিং কোম্পানীয়ে জনালে, ৬ ডিচেম্বৰৰ বিয়লিলৈ চপা হৈ ওলাব ‘বাইশ গজৰ যুঁজাৰু’৷ ৭ ডিচেম্বৰৰ বিয়লি আয়োজন কৰিলোঁ এক অনানুষ্ঠানিক চাহপানৰ আড্ডা৷ কিতাপ কিম্বা কিতাপ লেখোঁতাৰ বিষয়ে কোনো চৰ্চা এই আড্ডাত নহ’ব, কোনেও নাৰাখিব কোনো আনুষ্ঠানিক মন্তব্য, বিপৰীতে স্থান পাব পুৰণি দিনৰ ৰোমন্থনকে ধৰি আন যিকোনো প্ৰসংগই৷ অনুৰাধা বাইদেউ, মানস দা (Manash Kumar Mahanta), ছায়া (Chaya Moni Bhuyan), পৰাগ (Paragmoni Aditya) , ৰাজীৱ (Rajib Mahanta) কে ধৰি অনেকেতো গমেই নাপালে আমন্ত্ৰণৰ উপলক্ষ্য৷ অনুষ্ঠানলৈ ইজন-সিজন অহাৰ পাছতহে আমাৰ হাতত পৰিল কিতাপৰ টোপোলা—আমন্ত্ৰিত ব্যক্তি বাদেই, লেখকেই আড্ডাৰ পূৰ্বে কিতাপ লুটিয়াই চোৱা সম্ভৱ নহ’ল৷ মনোজদাৰ হাতত ‘বাইশ গজৰ যুঁজাৰু’ৰ এটা কপী অৰ্পন কৰাৰ আগতে সকলোকে সম্বোধি মই ৰখা মাত্ৰ দুই মিনিটৰ অনানুষ্ঠানিক বক্তব্যই আছিল এই আড্ডাত কিতাপখন সম্পৰ্কীয় একমাত্ৰ কথা৷

এটা মনোৰম সন্ধিয়া উপহাৰ দিয়াৰ বাবে এইসকল প্ৰাক্তন সহকৰ্মীৰ লগতে আয়োজনটি সকলো ধৰণে প্ৰাণৱন্ত কৰি তুলি মোক অৱশ্যেই ধন্য কৰিছে অনুজ ভাতৃপ্ৰতীম অৰূপ বৰকটকীয়ে৷ FIFAৰ প্ৰতিযোগিতাকে ধৰি দহটাৰো অধিক আন্তৰ্জাতিক কিম্বা বহুদেশীয় প্ৰতিযোগিতাৰ ইভেণ্ট মেনেজমেণ্টৰ সৈতে জড়িত অৰূপৰ আগ্ৰহ, উদ্যম আৰু পৰিকল্পনাতেই এটা সৰু অনুষ্টুপীয়া সমাৱেশে মোৰ প্ৰায় এবছৰীয়া আপাত কৰ্মহীন একৰৈখিক নিস্তৰংগ জীৱনক এটা সন্ধিয়াতে দিলে অসীম সঞ্জীৱনী শক্তি৷ একুৰি বছৰৰ আগতেই সহকৰ্মীৰূপে লাভ কৰা Arupএ কি আন্তৰিকতাৰ বিনিময়ত মোৰ সৈতে জড়িত হোৱাৰ কষ্ট গ্ৰহণ কৰে, সেয়া মোৰ বাবে অৱশ্যেই অবুজ সাঁথৰ৷

শেষত পঢ়ুৱৈ হিচাপে এই কিতাপত আপুনি কি উন্মোচন কৰে সেইটোহে পৰম কথা৷

নটসূৰ্য সমাৰোহৰ ‘আলি দোমোজাত’

 ৯ ডিচেম্বৰ আছিল খ্যাতিমান নাট্যকাৰ, ব্যংগ সাহিত্যিক মহেন্দ্ৰ বৰঠাকুৰৰ প্ৰয়াণৰ দিন৷ এইবেলি তেওঁৰ মৃত্যুৰ দিনটোতে আৰম্ভ হোৱা #নটসূৰ্য_নাট_সমাৰোহত পৰিৱেশিত হ’ল মলয়া গোস্বামীৰ পৰিচালনাৰে মহেন্দ্ৰ বৰঠাকুৰৰ নাটক ‘আলি দোমোজাত’৷

একালত মহেন্দ্ৰ বৰঠাকুৰৰ কিছু নাটক চোৱাৰ আৰু গোটাদিয়েক পঢ়াৰ সুযোগ লাভ হ’লেও ‘আলি দোমোজাত’ৰ সৈতে মোৰ পৰিচিতি নাছিল৷ ২০০৫ বৰ্ষত মৃত্যুবৰণ কৰা বৰঠাকুৰৰ এই নাটখনৰ বিষয়বস্তু অসমীয়া সমাজৰ পৰিৱৰ্তিত সময়সন্ধি ঃ ৰচনাৰ সময়সীমা যতদূৰ সম্ভৱ বিগত শতিকাৰ অন্তিম দশক—হয়তো আশীৰ অন্তিমভাগ৷ তিনিগৰাকী বোৱাৰী আৰু শাহুক মুখ্য হিচাপে লৈ আঠগৰাকী নাৰী চৰিত্ৰৰে লিখা এই নাটত মূলতঃ বিধৃত হৈছে সাতামপুৰুষীয়া পৰম্পৰা, মূল্যবোধৰ স্থিতি আৰু আধুনিক শিক্ষাই জন্ম দিয়া মুকলিমুৰীয়া মনৰ সংঘাত৷ বৰঠাকুৰৰ ‘আলি দোমোজাত’ সৃষ্টিৰ পৰা সময়ৰ লেখেৰে হয়তো অতিক্ৰম কৰিছে ২৫-৩০ বছৰ ঃ অথচ তাৰ মাজতেই সমাজৰ যি পৰিৱৰ্তন ঘটিল, সৃষ্টিৰ মুহূৰ্তত ‘আলি দোমোজাত’ৰ মাজত প্ৰকাশিত বক্তব্যৰ চোক এই সময়লৈ আৰু মৰ্মস্পৰ্শী হৈ নাথাকিল৷ কিন্তু নাটক অৱশেষত পৰিৱেশ্য কলা, সেইসূত্ৰেই ‘নটসূৰ্য সমাৰোহ’ৰ প্ৰথম পৰিৱেশনাই দৰ্শকৰ মনত যে ৰেখাপাত কৰি গ’ল তাৰ কৃতিত্ব নিসন্দেহে পৰিচালনাৰ দায়িত্বত থকা মলয়া গোস্বামীৰ লগতে শাহু (মণি বৰদলৈ), বৰ বোৱাৰী (মিতালী শৰ্মা), মাজু বোৱাৰী (গৰিমা মজুমদাৰ) তথা সৰু বোৱাৰী (নিশিতা গোস্বামী)ৰ দূৰন্ত অভিনয়৷

এই প্ৰথম চালোঁ মলয়া গোস্বামীৰ নাট্য-নিৰ্দেশনা৷ ‘শাহু’কেন্দ্ৰিক পৰিয়ালটোৰ তিনিও বোৱাৰীৰ জীৱন আৰু চিন্তাধাৰাক তুলি ধৰাৰ বাবে মধ্য-পৃষ্ঠ-সোঁ-বাঁওক ব্যৱহাৰ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত পৰিচালিকাৰ মঞ্চ-দৃশ্য বিভাজন যথাৰ্থতে চমকপ্ৰদ৷ শাহুৰ আৰামী চকীৰ পিছপিনেই পৰম্পৰাৰ ধাৰক-বাহক বৰ বোৱাৰীৰ প্ৰৱেশ-প্ৰস্থান৷ সৰু বোৱাৰীৰ অৱস্থান আৰু প্ৰৱেশ-প্ৰস্থানৰ মাজত অনায়াস গতিময়তা৷ তাৰ মাজতেই মাজু বোৱাৰী অহা-যোৱা৷ এনে টনা-আঁজোৰাৰ মাজতেই নেকি ঘড়ীৰ স্থিৰতা? পোহৰ প্ৰক্ষেপনৰ মাজতো পৰিচালিকাৰ বুদ্ধিদীপ্ততাৰ প্ৰকাশ ঘটিছে৷

নাট পৰিচালনাৰ ক্ষেত্ৰত গোস্বামীৰ সাৰ্থকতাৰ সম্পূৰ্ণ ভাগীদাৰ অভিনেত্ৰীসকল৷ জ্যেষ্ঠ অভিনেত্ৰী মণি বৰদলৈ আৰু মিতালী শৰ্মাৰ অনায়াস সাৱলীলতাই বহুদিন মুগ্ধ কৰি ৰাখিব৷ আপাতদৃষ্টিত সৰল জীৱন অথচ চৰিত্ৰত থকা বৈচিত্ৰ্যৰ সুযোগৰ এনে সদ্ব্যৱহাৰ মনত ৰাখিবলগীয়া৷ অভিনয় শিল্পীৰ আচল পৰিচয় মঞ্চ৷ নিশিতা গোস্বামীক কিয় পাৱাৰফুল অভিনেত্ৰী বোলা হয়, ‘আলি দোমোজাত’ তাৰ অন্যতম শেহতীয়া নিদৰ্শন৷ দৰ্শকে পাহৰিব নোৱাৰিব নিশিতাৰো এই মঞ্চাভিনয়৷ গৰিমা মজুমদাৰৰ অভিনয়ো নিখুঁত চৰিত্ৰানুগ৷ বহু সময়ত মঞ্চত শিল্পীৰ অতিনাটকীয় প্ৰদৰ্শনৰ বিপৰীতে সকলো শিল্পীৰ পৰা এনে প্ৰদৰ্শন আদায় কৰিব পৰাটো পৰিচালকৰ বাবে কম স্বস্তিৰ কথা নহয়৷

(নটসূৰ্য সমাৰোহৰ আৰম্ভণি অনুষ্ঠানত অত্যন্ত বিৰক্তিকৰ আৰু শ্ৰুতিকটূ হৈ উঠিছিল অনুষ্ঠান পৰিচালিকাৰ পৰিচালনা৷ ২৭ বছৰীয়া সমাৰোহ এখন পৰিচালনা কৰাৰ ক্ষেত্ৰত পেছাদাৰী লোকক দায়িত্ব দিয়াৰ পৰিৱৰ্তে এনে এগৰাকী ব্যক্তিক অৰ্পন কৰাৰ প্ৰয়োজন কিয় আয়োজকসকলে অনুভৱ কৰিলে সেয়া আমাৰ বাবে সাঁথৰ হৈ ৰ’ল৷)

কৰস্পৰ্শ নকৰাৰ পৰিনাম

অসমৰ গৱৰ্নৰ তেতিয়া ছাৰ ৰবাৰ্ট ৰীড৷ ছিলেট বা শ্ৰীহট্ট তেতিয়াও অসমৰ ভিতৰুৱা৷সেয়া ১৯৩৭ চনৰ ২৫ নবেম্বৰ৷ গৱৰ্নৰ ৰীড সপত্নীক উপস্থিত হৈছিলগৈ শ্ৰীহট্টৰ সুনামগঞ্জত৷গৱৰ্নৰ বুলি কথা৷ ৰীডৰ সন্মানাৰ্থে স্থানীয় এম এল চি খান বাহাদুৰ গোলাম মুস্তাফাই আয়োজন কৰিছিল এখন চাহমেলৰ৷ সেই চাহমেলত সংগতভাৱেই উপস্থিত আছিল বিভিন্ন ৰাজনৈতিক নেতা আৰু গণ্যমান্য ব্যক্তি৷সেইসকলৰ সৈতে চা-চিনাকিৰ পৰত ৰীড আৰু তেওঁৰ পত্নীয়ে স্বাভাৱিকভাৱেই কৰমৰ্দন কৰিছিল৷ তাকে দেখি স্থানীয় এম এল এ দেৱান আহবাব চৌধুৰী মহা পয়মালত পৰিল৷ গৱৰ্নৰ ৰীড বাৰু যহন তহন—শ্ৰীমতী ৰীডৰ সৈতে তেওঁ কৰমৰ্দন কৰে কিদৰে? পৰনাৰীক এইদৰে স্পৰ্শ কৰাটো শ্বৰীয়ত মতেতো হাৰাম! অস্বস্তি তুংগত উঠিল, যেতিয়া এসময়ত আহবাব চৌধুৰীলৈ হাত আগবঢাই দিলে শ্ৰীমতী ৰীডে৷ এপিনে ‘হাৰ হাইনেছ’, আনপিনে গুনাহৰ ভয়৷ অৱশেষত ভয়ৰেই জয় হ’ল৷ শ্ৰীমতী ৰীডে আগবঢাই দিয়া হাত স্পৰ্শ কৰিবলৈ অমান্তি হ’ল এম এল এ আহবাব চৌধুৰী৷

এনে ধৃষ্টতা সহ্য কৰিব পাৰি?

বিধায়কৰ কাৰ্যত গৱৰ্নৰ-পত্নীয়ে চৰম অপমানিত বোধ কৰিলে৷ এই অপমানৰ বোধে গৱৰ্নৰকো স্পৰ্শ কৰিলে৷ সপৰিয়ালে, সগোত্ৰে গৱৰ্নৰে সেইস্থান ত্যাগ কৰিলে৷

তাৰ পাছৰ পৰিস্থিতি অনুমান কৰক৷ চাহমেলত থকা লোকসকলে দলে দলে ডেপুটী কমিশ্যনাৰক গৈ খাটনি ধৰিলে—ঘটনাৰ পৰিণতি যাতে অধিক অৱনতি নহয় তাৰ দিহা কৰিব লাগে৷ দেৱান চৌধুৰীৰ দোষৰ ভাগী আনসকল হ’ব নোৱাৰে৷ পাৰিলে দেৱান চৌধুৰীকো মাফ কৰি দিয়ক, নহ’লেও আনসকলক দোষমুক্ত কৰক৷ অৱশেষত চুচুক-চামাককৈ খান বাহাদুৰ গোলাম মুস্তাফা, দেৱান আহবাব চৌধুৰী আৰু আন কেইবাগৰাকী লোক শ্ৰীমতী ৰীডৰ কাষ চাপিল৷চৰিয়ত, গুনাহ আদি কথাবোৰ বুজাবলৈ দুগৰাকীমান হিন্দু নেতাও গ’ল৷ তেতিয়ালৈ অনেক সময় পাৰ হৈছিল৷ শ্ৰীমতী ৰীডৰো খং জামৰিছিল৷ তেওঁ প্ৰবোধ দিলে, সকলো এতিয়া অতীত হ’ল—তেওঁ আৰু একে ধৰি থকা নাই৷ তেহে যেনিবা পৰিস্থিতি শাম কাটিছিল৷

জন্ম শতবৰ্ষত বিস্মৃত যোগেন্দ্ৰনাথ

 

দিগন্ত ওজা

 

যেন অসমৰ ৰাজনীতিত বিস্মৃত হ’ল যোগেন্দ্ৰনাথ৷ ১৭জন বিধায়কৰ দলনেতা হৈও আজিৰ এই দিনটোতেই (৯ ছেপ্টেম্বৰ, ১৯৭৯) অসমৰ মুখ্যমন্ত্ৰীৰ দায়িত্ব লোৱা যোগেন্দ্ৰনাথ হাজৰিকা যেন হৈ উঠিছে আজিৰ প্ৰজন্মৰ বাবে এক অপৰিচিত নাম ৷ সঁচা— অসমৰ হ্ৰস্বকালীন মুখ্যমন্ত্ৰী যোগেন্দ্ৰনাথ হাজৰিকাৰ শাসনৰ কালছোৱাত এনে একো প্ৰশাসনীয় সিদ্ধান্ত হোৱা নাছিল যাৰ বাবে তেওঁ স্মৰণীয় হৈ ৰ’ব ৷ কাৰ্যতঃ হাজৰিকাই দায়িত্বই লৈছিল সেই সময়ত, যেতিয়া অসমত ছাত্ৰ আন্দোলনে ক্ৰমাৎ ধাৰণ কৰিছিল প্ৰৱল ৰূপ ঃ ১৯৭৯ৰ সেই নিৰ্বাচন বৰ্জনৰ দাবীত প্ৰতিবাদী জনতাৰ বিক্ষোভ আৰু বিপৰীতে আৰক্ষী-চি আৰ পি এফৰ নিয়ন্ত্ৰণ অভিযানৰ পৰিণতিত হতাহত হৈছিল বহুজন— তালিকাত সোমাইছিল খৰ্গেশ্বৰ তালুকদাৰ, দিলীপ হুজুৰী আৰু অনেকৰ নাম৷ এই ধামখুমিয়াৰ মাজত ৩ মাহ ৩ দিনীয়া দুৰ্বল চৰকাৰখনৰ শাসনকালত গুৰুতৰ সিদ্ধান্ত লোৱাৰ আশাই আছিল বৃথা; তেওঁৰ মুখ্যমন্ত্ৰিত্বৰ সামৰণিয়েই পৰিছিল ১৯৭৯ৰ ১২ ডিচেম্বৰৰ ৰাষ্ট্ৰপতি শাসনৰ মাজেৰে ৷ কিন্তু এক ধৰণে চাবলৈ গ’লে তেৱেঁই আছিল অসমৰ প্ৰথমটো আঞ্চলিক দল নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ মুখ্যমন্ত্ৰী ৷ জনতা দল ত্যাগ কৰি তেওঁ গঠন কৰিছিল অসম জনতা দল (বিধায়কৰ সদস্য সংখ্যা ১৭)— তেওঁৰ নেতৃত্বত পিডিএফ (সদস্য সংখ্যা ৬) তথা জনতা এছৰ (৪) সৈতে গঠন হৈছিলঅসম জনতা দলৰ যুক্তদলীয় চৰকাৰ৷ বাহিৰৰ পৰা এই চৰকাৰক সমৰ্থন দিছিল ২২ জনীয়া কংগ্ৰেছ, ৮ জনীয়া কংগ্ৰেছ-আই আৰু ছজনীয়া চিপিআইয়ে৷  এই মুখ্যমন্ত্ৰিত্বক বাদ দিও দীৰ্ঘদিনীয়া সংসদীয় জীৱনত যোগেন্দ্ৰনাথ হাজৰিকাৰ এনে কিছু ভূমিকা আছিল, যাৰবাবে তেওঁক অসমৰ ৰাজনীতিত উপেক্ষা কৰা উচিত নহয় ৷

বিশেষ ৰাজনৈতিক পৰিস্থিতিত গোলাপ বৰবৰাৰ পদত্যাগৰ পাছত ৫৫ বছৰ বয়সত অসমৰ মুখ্যমন্ত্ৰীৰ দায়িত্ব লোৱা যোগেন্দ্ৰনাথ হাজৰিকাৰ অৱদান অৱশ্যেই সংসদীয় ৰাজনীতিতেই বেছি৷ ১৯৫১-৫২ৰ প্ৰভিজনেল লোকসভাৰ সদস্য হৈয়েই হাজৰিকাই জৱহৰলাল নেহৰুৰ সন্মানীয় সংসদীয় সচিবৰ (বিদেশ মন্ত্ৰ্যালয়) দায়িত্ব গ্ৰহণ কৰি ১৯৬২ চন পৰ্যন্ত চম্ভালিছিল সেই দায়িত্ব৷ ১৯৫২ৰ প্ৰথম লোকসভালৈ ডিব্ৰুগড়ৰ পৰা নিৰ্বাচিত এই ৰাজনীতিকে ১৯৫৭ আৰু ১৯৬২ৰ নিৰ্বাচনতো সাংসদৰ দায়িত্ব পালন কৰিছিল৷  সংসদত থকা কালছোৱাত তেওঁ আছিল কেইবাখনো সংসদীয় সমিতিৰ সদস্য— সংসদৰ প্ৰতিনিধি হিচাপে ১৯৬২ চনত ছোভিয়েত ৰাছিয়া  ভ্ৰমণ কৰাৰ উপৰি ব্ৰিটেইন, যুক্তৰাষ্ট্ৰ, জামাইকা, ফ্ৰাঞ্চ, পশ্চিম জাৰ্মানী আদি ৰাষ্ট্ৰও ভ্ৰমণ কৰিছিল এইজন ৰাজনীতিকে৷ পিছলৈ ইন্দিৰা গান্ধীৰ মতাদৰ্শৰ সৈতে হোৱা সংঘাতৰ বাবে কংগ্ৰেছ ত্যাগ কৰি তেওঁ যোগ দিছিল জনতা দলত— ৰাজ্য ৰাজনীতিত জড়িত হৈ দুলিয়াজানৰ পৰা বিজয়ী হৈছিল অসম বিধানসভালৈ৷

অৱশ্যেই গোলাপ বৰবৰা চৰকাৰক অস্থিৰ কৰি হ্ৰস্বকালীন চৰকাৰ গঠন কৰাৰ আঁৰত হাজৰিকাৰ ক্ষমতাৰ প্ৰতি লালসাক লৈও উঠিছিল অনেক অভিযোগ, বহু প্ৰশ্ন৷ তেতিয়াৰ ৰাজনৈতিক পৰিস্থিতিত সেয়া অন্য আলোচনাৰ বিষয়৷ কিন্তু কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা এম এ আৰু এল এল বি কৰি গুৱাহাটী উচ্ছ ন্যায়ালয়ৰ লগতে উচ্ছতম ন্যায়ালয়তো ওকালতি কৰা এই ৰাজনীতিকৰ বিষয়ে যেন আলোচনা কৰিবলৈ আজিৰ ৰাজনীতিক কিম্বা ৰাজনৈতিক বিশ্লেষকৰ সমল আৰু সময়ৰ চৰম অভাৱ ৷ ১৯২৪ত ডিব্ৰুগড়ত ওপজা এই প্ৰাক্তন মুখ্যমন্ত্ৰীক— হলেই যেনিবা তিনিমহীয়া শাসনকালৰ— লগতে বিধান সভাৰ প্ৰাক্তন অধ্যক্ষক, অসম বিধান সভায়ো জন্ম শতবাৰ্ষিকীত সন্মান জনোৱাৰ কথা ভাবিব নোৱাৰেনে?

Published in The Dainik Janambhumi, September 9, 2013, page-1