আয়ে মেৰে ৱতন কে লোগো...

প্ৰথম পৰিৱেশন৷ ফটো ঃ জনসত্তাৰ ৱেব আৰ্কাইভৰ সৌজন্যত

●  দিগন্ত ওজা

ষাঠি বছৰত ভৰি থ’লে আয়ে মেৰে ৱতন কে লোগো... গীতটোৱে৷ বিগত ষাঠি বছৰত আসমুদ্ৰহিমালয় এনে কোনো ভাৰতীয় নাই, এই গীতটোৰ কথা-সুৰ-কণ্ঠই যাৰ হৃদয় বিগলিত কৰা নাই৷ লতাৰ সুৰৰ যাদুত অৰ্থ নুবুজাকৈয়ো এই গীতত তন্ময় হৈছে এই জম্বুদ্বীপৰ অগণিত শিশু-বৃদ্ধ৷ ১৯৬৩ চনত, চীনা আক্ৰমণৰ উদ্বেগ-আতংকত যেতিয়াও আচ্ছন্ন ভাৰত, গণৰাজ্য দিৱসৰ এক অনুষ্ঠানত প্ৰথমবাৰলৈ পৰিৱেশিত হৈছিল কবি প্ৰদীপ ৰচিত এই গীত৷ দেশৰ ৰাজধানী চহৰত, নেশ্যনেল ষ্টেডিয়ামত তিনি ঘণ্টাজুৰি অনুষ্ঠিত হৈছিল সেই সংগীতানুষ্ঠান-- উদ্দেশ্য আছিল প্ৰতিৰক্ষা পুঁজি সংগ্ৰহ৷ ১৯৬৩ চনৰ ৩০ জানুৱাৰীৰ দ্য আছাম ট্ৰিবিউন কাকতৰ তৃতীয় পৃষ্ঠাত, ২৮ জানুৱাৰীৰ ডেটলাইনত পৰিৱেশিত বাতৰি (শিৰোনাম ঃ ‘ফিল্মষ্টাৰ্ছ ছিং ইন ডেলহী’)ত উল্লেখ কৰা হৈছিল ঃ "Leading filmstars, play-back singers and music directors, gave a three hour cultural programme, in the national stadium here today, in aid of the National Defence Fund. The programme, which was jointly organised by the Ministries if Defence and Scientific Research and Cultural Affairs in connection with the Republic Day celebrations, was attended by the President Dr. Radhakrishnan, Prime Minister Nehru, Cabinet Ministers and Members of Parliament. লতাই গান গোৱাৰ কথাটো এই বাতৰিত নাছিল, আছিল এইবুলিহে যে The programme consisted of some popular film songs and special songs composed for this occasion. এই special songৰ ভিতৰতে যে আয়ে মেৰে ৱতন... আছিল সেয়া স্পষ্ট হৈছে ফেব্ৰুৱাৰীৰ পহিলা সপ্তাহৰ (মোৰ সংৰক্ষণত থকা কাকতখনত তাৰিখটো তেনেই অস্পষ্ট) দৈনিক নতুন অসমীয়াৰ ভিতৰৰ পৃষ্ঠাত প্ৰকাশিত বাতৰিটোত-- ‘‘ইয়াৰ পিচত লতাই অন্তৰৰ সকলো আবেগ ঢালি এটা গীত গালে, এই গীত শুনি দৰ্শকৰ চকুৰ পানী পৰিল৷ আনকি শ্ৰী নেহৰুকো ভাৱপ্ৰৱণ হৈ উঠা দেখা গ’ল৷ নেহৰুৱে অনুষ্ঠানৰ শেষত লতাক সাৱতি ধৰিলে৷ লতাই গোৱা গীতৰ প্ৰথম কলিটো আছিল ‘‘আয়ে মেৰে ৱতন কে লোগো৷ বিশেষকৈ তেওঁৰ গীতৰ এটা শাৰী ‘‘যব খেল ৰহী থি দেশ দেৱালী, ৱহ খেল ৰহে থে হোলী’’ বুলি লতাই গোৱাৰ সময়ত প্ৰায় দৰ্শকৰে চকু সেমেকি পৰিছিল৷...’’ আৰু এই গীতটো গাবলৈকে হয়তো সেইদিনাৰ অনুষ্ঠানত মহম্মদ ৰফীৰ সৈতে দ্বৈত কণ্ঠত দীন তেৰা দীৱানা গীতটো লতাই গোৱা নাছিল, তেওঁৰ অনুমতি লৈ ৰফীক সংগত কৰিছিল ঊষা খান্নাই৷ (দৈনিক নতুন অসমীয়াৰ বাতৰি)

আছাম ট্ৰিবিউন,
৩০ জানুবাৰী. ১৯৬৩, পৃ. ৩

দ্য আছাম ট্ৰিবিউনৰ বাতৰিটোত ২৮ জানুৱাৰীৰ ডেটলাইনত ‘হেয়াৰ টুডে’ বুলি উল্লেখ কৰালৈ চায় এই অনুষ্ঠানটো ২৮ জানুৱাৰীত অনুষ্ঠিত হোৱা বুলি ধাৰণা হয়৷ কিন্তু অসমীয়া কাকতৰ বাতৰিটোৰ এটা তথ্যই অনুসৰি এই সাংস্কৃতিক অনুষ্ঠানৰ পাছতেই সম্পন্ন হৈছিল কংগ্ৰেছ সংসদীয় সমিতিৰ বৈঠক৷ লক্ষণীয় কথাটো হ’ল এই বৈঠক হৈছিল ২৭ জানুৱাৰীৰ দিনা৷ বৈঠকখনৰ বিষয়ে দ্য আছাম ট্ৰিবিউনৰ ২৮ জানুৱাৰী সংখ্যৰ প্ৰথম পৃষ্ঠাতে No Abandonment of Non Alignment : Nehru Tells Congress M.Ps শীৰ্ষক বাতৰি পৰিৱেশিত হৈছিল৷ সেই অনুসৰি ‘আয়ে মেৰে ৱতন...’ পহিলাবাৰলৈ পৰিৱেশিত সংগীতানুষ্ঠানৰ দিনটোও ১৯৬৩ চনৰ ২৭ জানুৱাৰী হোৱাটোৱেই সম্ভৱ৷ এই বিষয়ে গুগুলত অনুসন্ধান কৰিও ২৭ জানুৱাৰীৰ দিনটোতেই সংগীতানুষ্ঠানটি হোৱাৰ তথ্য পোৱা গৈছে৷

দৈনিক নতুন
অসমীয়াৰ বাতৰি

দেশপ্ৰেমত উদ্বুদ্ধ কৰিবপৰা এই গীতটোৰ আঁৰত আছে বহু আমোদজনক কথা৷ সকলোতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ, যাৰ কণ্ঠৰ গীতটোৱে ষাঠি বছৰব্যাপী সকলোকে আকৰ্ষিত কৰি ৰাখিছে, সেই লতা মংগেশকাৰে পোনতে গীতটো গাবলৈ অস্বীকাৰ কৰিছিল৷ মুখৰোচক এটা তথ্যানুসাৰে খ্যাতিমান সুৰকাৰ চি ৰামচন্দ্ৰনৰ সৈতে এসময়ৰ ঘনিষ্ঠতাত ফাট মেলা লতাই ৰামচন্দ্ৰনৰ সুৰত কণ্ঠদান নকৰাৰ সিদ্ধান্ত লোৱাটোৱেই আছিল ‘আয়ে মেৰে ৱতন...’ গাবলৈ অস্বীকাৰ কৰাৰ মূল৷ কিন্তু ২০১২ বৰ্ষত এই গীতটোৰ সুৱৰ্ণ জয়ন্তীৰ সময়ত লতাই দিয়া সাক্ষাৎকাৰত প্ৰকাশ পোৱা মতে তেওঁ পোনতে গীতটো গাবলৈ অস্বীকাৰ কৰিছিল আখৰাৰ বাবে পৰ্যাপ্ত সময় নোহোৱাৰ বাবেহে৷ (এই সাক্ষাৎকাৰটো গুগুলত উপলব্ধ)৷ গুগুলত পোৱা আন এক কথা-- কবি প্ৰদীপে গীতটো লিখাৰ সময়তে এই গীতটো লতাৰ কণ্ঠত পৰিৱেশনৰ কথা ভাবিছিল৷ সাক্ষাৎকাৰটোৰ আধাৰত পৰিৱেশিত কথাবোৰ আছিল এনে-- She declined because there was no time to rehearse. At that time she was working round-the-clock and to give special attention to one song seemed impossible. But Pradeep insisted. আন এক তথ্য ঃ ৰামচন্দ্ৰই আশা আৰু লতাৰ দ্বৈত কণ্ঠত গীতটো পৰিৱেশনৰ কথা ভাবিছিল, কিন্তু লতাই একক কণ্ঠত গাবলৈ ইচ্ছা কৰাত লতাকেই গাবলৈ দিয়া হয়৷ কবি-কণ্যা মিতুলৰ উদ্ধৃতিৰে পৰিৱেশিত NDTVৰ বাতৰি এটাৰ মৰ্মে প্ৰদীপৰ একান্ত ইচ্ছাতহে লতাই গীতটো গাবলৈ সিদ্ধান্ত লৈছিল৷ 

আন এক আমোদজনক তথ্য৷ এই গীতটোৰ প্ৰথম কলিটো কবি প্ৰদীপে পোনতে হেনো লিখিছিল বোম্বাইৰ (এতিয়াৰ মুম্বাই) মহিম অঞ্চলত, দোকানী এজনৰ পৰা খালী চিগাৰেটৰ পেকেট এটা লৈ তাৰ ওলোটা পিঠিত৷ সেইদিনা নিশালৈ তেওঁ গীতটো লিখা সম্পূৰ্ণ কৰিছিল৷

এটা গীতৰ আঁৰত কিমান কথা লুকাই থাকে!

(গণৰাজ্য দিৱসত সামৰিক বাহিনীৰ ‘বিটিং ৰিট্ৰীট বেণ্ড’ত আয়ে মেৰে ৱতন কে লোগো...ৱে এবাইড উইথ মি-ৰ স্থান লোৱাৰ আঁত ধৰিআমাৰ অসম কাকতৰ ২৫ জানুৱাৰী (২০২২) সংখ্যাত জীৱৰাজ বৰ্মনে গীতিকাৰ প্ৰদীপৰ সাক্ষাৎকাৰৰ আলমত বুলি জনাই কিছু কথা লিখিছে৷ তেওঁৰ বহু কথা আমি ওপৰত তথ্যৰ আধাৰত লিখা কথাৰ সৈতে অমিল৷ বিশেষকৈ (প্ৰদীপক উদ্ধৃতি দি) বৰ্মনে লিখা মতে ১৯৬২ৰ চীনা আগ্ৰাসনৰ পাছত “মানুহৰ মন প্ৰফুল্লিত কৰি ৰাখিবলৈ দেশপ্ৰেমমূলক সংগীতানুষ্ঠানৰ আয়োজন’’ কৰাত (অৰ্থাৎ প্ৰতিৰক্ষা পুঁজি সংগ্ৰহৰ উদ্দেশ্যে নহয়) নেহৰুৱে উদ্যোগ লৈছিল, ‘‘চি ৰামচন্দ্ৰই সুৰাৰোপ কৰাৰ বাবে’’ লতা মংগেশকাৰে গীতটো গাবলৈ পোনতে আপত্তি দৰ্শাইছিল-- কিয়নো ‘‘দুয়োৰে মাজত মাত-বোল নাছিল’’, আৰু সংগীতানুষ্ঠানটো ‘‘কিবা কাৰণত দিল্লীৰ সলনি মুম্বাইৰ বেব্ৰন (ব্ৰেব’ৰ্ণ?) ষ্টেডিয়ামত অনুষ্ঠিত হৈছিল’’ আৰু অনুষ্ঠানটোত নেহৰু নাছিল, নেহৰুক পাছত তিনমূৰ্তি ভৱনত মেহবুব খান, লতা আৰু কেইজনমানে লগ কৰিছিল ৷ কিন্তু সেইসময়ৰ কাকতৰ বাতৰি, পৰৱৰ্তীকালৰ লতা মংগেশকাৰৰ সাক্ষাৎকাৰ আৰু কবি প্ৰদীপৰ কণ্যাৰ বক্তব্যই এই বৰ্মনে গীতিকাৰজনত উদ্ধৃত কৰা বুলি কোৱা কথাখিনি মানি নলয়৷ বৰ্মনে লিখা মতে তেওঁ প্ৰদীপক লগ পাইছিল যশস্বী গীতিকাৰগৰাকীৰ শেষ সময়ছোৱাত৷ উইকিপিডিয়াৰ ২৫ জানুৱাৰী, ২০২২ত দেখা তথ্যমতে প্ৰদীপৰ মৃত্যু ১৯৯৮ চনত, বৰ্মনৰ লেখাটোৰ মতে-- হয়তো মুদ্ৰন-বিভ্ৰাটো হ’ব পাৰে--১৯৬৯ চনত৷ কথা হ’ল ইমান দিনৰ পাছত লিখোঁতে বৰ্মনৰ ভুল হ’ল, নে জীৱনৰ বিয়লি বেলিকালৈ কবি প্ৰদীপৰ স্মৃতি ধূসৰিত হৈছিল? কবি-কণ্যাৰ এই কথাখিনি গুৰুত্বপূৰ্ণ ঃ"Unfortunately, Mr Pradeep was (দিল্লীৰ ১৯৬৩ চনৰ জানুৱাৰীৰ অনুষ্ঠানটোলৈ) not invited. When Mr Nehru visited Mumbai three months later - on March 21, 1963 - my father sang it specially for him at a function at R.M. High School here and also presented the original handwritten poem to him," মুম্বাইৰ এই অনুষ্ঠানেই প্ৰদীপৰ মনত প্ৰথম অনুষ্ঠান (দিল্লীৰ সলনি মুম্বাই!) হোৱা নাছিলতো?)